islami hareketlerin birbirlerinden entilenmesi
İSLAMİ HAREKETLERİN BİRBİRLERİNDEN ETKİLENMESİ
İslam, ilahi ve cihanşümul bir din olduğundan Müslümanlar, İslam tarihinin bütün dönemlerinde İslam’a hizmet amacıyla değişik coğrafyalarda ve toplumlarda, ortak özelliklere sahip veya benzerlik arz eden bir şekilde, aynı gaye, amaç ve hedefler doğrultusunda mücadele etmiş ve bu doğrultuda farklı isim, üslup ve yöntemlerle bir çok İslami hareket ortaya çıkmıştır. Bu hareketlerin bir kısmı kısa sürede mücadele sahnesinden çekilmiş, bir kısmı ise uzun süre varlığını devam ettirmiştir. Bunlardan bazıları ise aynı isimlerle veya farklı isimlerle günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bu hareketlerin bir kısmı sadece içinden çıktıkları ülke veya toplumla sınırlı kalmış, bir kısmı ise içinden çıktıkları ülke ve toplumu aşarak, ümmet düzeyinde etkinlik gösterebilmiş ve faaliyetler yürütmüştür. Bunların tümü kendi şartları ve imkanları dahilinde İslami davaya önemli hizmetlerde bulunmuşlardır.
Aynı şekilde, son bir asırda dağınıklık ve parçalanmışlık içinde bulunan İslam coğrafyasının farklı parçalarında birçok İslami hareket, grup ve cemaat varlık göstermiştir. Bu İslami hareketlerin mücadelesi, ortaya çıktıkları toplum ve coğrafyalarla sınırlı kalmamış, aynı ortak sorunlara sahip olan, ancak başka coğrafyalarda yaşayan Müslümanları da etkilemiştir. Bu etkileşim çok yönlü olmuştur. Bazıları teorik açıdan İslami görüş, yorum ve düşünceleriyle, bazıları cemaatleşme yöntemleri ve davet metotlarıyla, bazıları da pratik uygulamalarıyla diğer coğrafyalarda yaşayan Müslümanları etkilemişlerdir. Bu hareketlerden bazıları ise sadece etkilemekle kalmamış, ümmet coğrafyası genelinde birçok ülkeyi kapsayan geniş bir alanda cemaatleşme ve İslami faaliyet yürütme imkanına kavuşmuştur.
Bölgesel, kültürel ve coğrafik farklılıklardan kaynaklanan özel durumlar ve buna bağlı farklı söylem ve uygulamaları bir kenara bırakırsak, İslam coğrafyasında ortaya çıkan bütün İslami hareketler, genel olarak ortak özelliklere sahiptir. Aynı gaye, hedef ve amaçlar doğrultusunda mücadele ettikleri ve aynı inancın gereği benzer bir İslami yaşam sergiledikleri gibi, temel konularda da aynı ortak görüşleri paylaşmaktadırlar. Bunun gibi, karşılaştıkları sorun ve problemler de benzerdir. Bütün bu benzerlik ve ortak noktalardan dolayı bir coğrafyada ortaya çıkan bir İslami hareketin; davet şekli, cemaatleşme metodu, yöntem ve taktikleri ve mücadele sürecindeki bütün olumlu veya olumsuz tecrübeleri, eş zamanlı olarak diğer parçalardaki İslami hareketler veya sonradan gelen İslami hareketler için ya örnek teşkil etmiş, ya tecrübe olmuş veya miras olarak kalmıştır. Bu anlamda İslam tarihi boyunca ümmet içinde ortaya çıkıp mücadele eden bütün İslami cemaat ve hareketler, dolaylı veya dolaysız olarak birbirlerinin uzantısı ve her biri bir öncekinin mücadeledeki varisi niteliğindedir diyebiliriz.
